بحران آب و لزوم توجه به بهره‌وری آب کشاورزی در نواحی خشک مطالعه‌ی موردی؛ دشت بیرجند

بحران آب از جمله چالش­های مهم زیست­ محیطی منطقه­ی خاورمیانه می­باشد. بسیاری از کارشناسان نگران آن هستند که استفاده از منابع آب در ایران بدون در نظر گرفتن محدودیت آن در آینده مشکلات جدی         را ایجاد می­نماید. در چند دهه­ی اخیر رشد جمعیت و توسعه­ی فعالیت­های کشاورزی و صنعتی باعث شده است  فاصله­ی بین ­نرخ­­ تجدید و نرخ بهره­برداری از آبخوان­ها  افزایش­یابد و  این شکاف در نتیجه­ی وقوع خشکسالی­ها بسیار عمیق شده است به­طوری­که کارشناسان، مدیریت بر مصرف­ منطقی منابع آبی آبخوان­ها بالاخص در بخش­های پرمصرف و کم­صرفه اقتصادی از جمله بخش کشاورزی را خاطرنشان می­سازند. این موضوع در تبصره­ی یک ماده 106 قانون برنامه­ی سوم و بندهای ماده 17 برنامه چهارم توسعه نیزگنجانده شده است. به­طوری­که دولت را مکلف به اقدامات لازم جهت تطبیق الگوی کشت، مطابق با امکانات و ظرفیت­های آبی مناطق از طریق تخصیص آب به تولید محصولات با نیاز آبی کمتر و بازدهی اقتصادی بیشتر گردانده است. در مناطق خشکی همچون خراسان جنوبی که بیشترین فشار بر آبخوان­ها از طریق برداشت مازاد صورت می­گیرد، می­توان از شاخص­های بهره­وری آب کشاورزی جهت سامان­دهی الگوی زراعی که موجب تحدید مصرف آب گردد، استفاده نمود. این شاخص­ها در محدوده­ای از غرب دشت ­بیرجند به عنوان یکی از بحرانی­ترین دشت­های خراسان جنوبی با استفاده از روش نمونه­گیری دو مرحله­ای و از طریق تکمیل 76 پرسشنامه هزینه- درآمد  مربوط به محصولات عمده­ی زراعی در بین بهره­برداران کشاورزی منطقه و استخراج داده­ها و آنالیز آنها با استفاده از نرم­افزارcost انجام گردید. نتایج حاصله نشان می­دهد که کشت­های با مصرف آب بالا و بازده اقتصادی پایین همانند چغندرقند و یونجه باید از الگوی کشت منطقه حذف و به جای آنها کشت­هایی نظیر ذرت علوفه­ای و یا تناوب یکساله­ای از کشت­های بومی نظیر گندم و ارزن،که هم موجب کاهش استحصال آب و هم متضمن منافع اقتصادی بالا برای بهره­برداران کشاورزی باشد، جایگزین شود.